نشست تخصصی «بررسی اثرات تعصب مذهبی بر سلامت روان و راهکارهای روانشناختی برای ارتقای همزیستی مسالمت‌آمیز»
نشست تخصصی «بررسی اثرات تعصب مذهبی بر سلامت روان و راهکارهای روانشناختی برای ارتقای همزیستی مسالمت‌آمیز» به همت دفتر نشست‌ها و همایش‌های علمی معاونت پژوهشی دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی با حضور جمعی از دانشجویان و علاقه‌مندان، روز سه‌شنبه ۱۳ آذرماه ۱۴۰۴ در سالن جلسات این دانشگاه برگزار شد.
این نشست علمی که به دبیری دکتر جهاندار امینی، عضو هیأت علمی دانشگاه، و با سخنرانی خانم دکتر نسیم سهیلی، عضو دیگر هیأت علمی دانشگاه برگزار شد، به واکاوی ریشه‌های روانشناختی پدیده تعصب مذهبی و تبعات عمیق آن بر سلامت فرد و جامعه پرداخت. تعصب؛ زخمی دو سویه برای فرد و جامعه دکتر سهیلی در آغاز سخنان خود، تعصب مذهبی را به عنوان «یک مسأله روانی در بستر اجتماع» تعریف کرد و افزود: «تعصب مذهبی، پایبندی خشک، افراطی و انعطاف‌ناپذیر به باورها است که به طرد، تحقیر یا نفی دیگران می‌انجامد.
این پدیده پیش از آنکه سیاسی یا اجتماعی باشد، ریشه در مکانیسم‌های روانی ذهن بشر دارد.» وی با اشاره به «نظریه هویت اجتماعی» تأکید کرد که نیاز ذاتی انسان به تعلق‌گروهی، مرزهای روانی میان «ما» و «آنها» را می‌آفریند و هنگامی که مذهب به کانون اصلی هویت تبدیل شود، این مرزها تقویت شده و به کاستی از دیگران می‌انجامد.
آسیب‌شناسی روانی تعصب؛ از اضطراب تا افسردگی و پرخاشگری سخنران این نشست در بخشی از ارائه خود به تبعات روانشناختی تعصب مذهبی پرداخت و آن را در چند محور اصلی خلاصه کرد: افزایش اضطراب و استرس: ایجاد احساس گناه مزمن، ترس دائمی از قضاوت شدن و فشار برای انطباق با معیارهای غیرمنعطف، استرس روانی شدیدی ایجاد می‌کند.
شیوع افسردگی و احساس طرد: معیارهای سختگیرانه و طرد اجتماعی، منجر به درونی‌سازی احساس بی‌ارزشی، قطع ارتباط با خویشتن اصیل و در نهایت افسردگی می‌شود.
تقویت پرخاشگری و تعارض: دوگانه‌سازی «ما/آنها» و مشروعیت‌بخشی به خشونت در پوشش دفاع از ایمان، موجب تخریب روابط بین‌فردی و خانوادگی می‌گردد.
کاهش انعطاف شناختی: تفکر سیاه و سفید، مقاومت در برابر اطلاعات جدید و ترس از شک و پرسش‌گری، ذهن را در چارچوب‌های بسته محبوس می‌کند و توانایی حل مسئله و همدلی را کاهش می‌دهد.
تعصب؛ تهدیدی برای سلامت روان جمعی این استاد دانشگاه در بخش جامعه‌شناختی ارائه خود، تعصب مذهبی را عامل «قطبی‌سازی اجتماعی»، «گسترش تبعیض و بی‌عدالتی» و «کاهش سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی» خواند و هشدار داد: «نتیجه نهایی این چرخه معیوب، سلامت روان جمعی پایین‌تر، افزایش اضطراب اجتماعی و ناآرامی‌های گسترده است.»
راهکارهای عملی برای گذر از تعصب به همزیستی دکتر سهیلی در بخش پایانی ارائه خود، با تأکید بر این که «روانشناسی ابزارهای قدرتمندی برای مهار تعصب و تقویت مدارا در اختیار ما می‌گذارد»، پنج دسته راهکار روانشناختی کاربردی را معرفی کرد:
1. آگاهی از سازوکار تعصب: آموزش «سواد شناختی» برای شناسایی خطاهای ذهنی مانند تعمیم بیش از حد، برچسب‌زنی و تفکر سیاه و سفید.
2. گفت‌وگوی بین‌باورها: ایجاد فضایی برای درک متقابل با تمرکز بر ارزش‌های مشترک انسانی به جای تفاوت‌های اعتقادی.
3. تقویت همدلی و دیدگاه‌پذیری: با انجام تمرین‌های عملی مانند «یک روز در زندگی او»، «تعادل نقش‌ها» و «نامه از نگاه دیگری» تا همدلی شناختی و عاطفی نهادینه شود.
4. اصلاح هویت جمعی: کمک به شکل‌گیری هویت‌های چندبعدی (ملی، حرفه‌ای، انسانی) به جای تمرکز انحصاری بر هویت مذهبی از طریق تمرین‌هایی مانند «من کیستم؟» و «دایره‌های هویتی».
5. تقویت سلامت روان و تاب‌آوری: آموزش مهارت‌های مدیریت خشم و هیجان با تکنیک‌هایی مانند «پاسخ به جای واکنش»، «درخت تاب‌آوری من» و «تبدیل خشم به بینش»
نظر شما :